سه­‌گانه‌­های هم‌­معنا

زروان روحبخشان

در هزارتوی متکثر دنیای امروز آن قدر تصاویر رنگارنگ هست که گویی دیگر چیزی برای نگریستن باقی نمانده است. این در حالی است که اغلب زندگی را خاکستری و خالی می­‌یابیم و در گفتار روزمره بر مبنای تجربه­ زیسته مدام از دلمردگی و فسرده‌­حالی سخن می­‌گوییم. نیز می­دانیم که چنان در معرض اتفاقات متعدد و متفاوت هستیم که هیچ­گاه آن افسردگی در ما عمیق نمی‌­شود و همچنان میل به سرکشی در ما زنده است. البته اغلب عجایب و غرایب را در خیال جست‌­و‌جو می­‌کنیم و در عالم واقع با تردید گام برمی‌داریم. شاید همین امر ما را به مواجهه با هنر ترغیب می‌­کند؛ چه هنرمند باشیم و چه مخاطب آن، جویای جهان دیگری هستیم و چنین است که رهایی از واقعیت را در عالم هنر می­‌جوییم.

مرتضی دره­‌باغی هم مثل بسیاری از هنرمندان در پی خلق جهانی دیگر است؛ مدام فرم و رنگ را در هم می‌آمیزد و در تلاش برای تعریف واقعیتی دیگر، از انتزاع بهره گرفته و نخست با ایجاد اتفاق و سپس با کنترل آن ما را به تأمل در ژرفنای تصویر مسطح نقاشی می­‌خواند. اغلب آثار وی اجراهایی ماهرانه را به رخ کشیده و ضربه قلم­‌های رها و مهارت تکنیکی او در استفاده از رنگ کاملاً مشهود است. اما این تمام ماجرا نیست! آنچه حائز اهمیت است بیان مشوش در عین آرامش است؛ سطوحی تخت و آرام که فرم­‌های انتزاعی اکسپرسیو بر آن نشسته­ است. تشویش ناشی از اتفاق و ترکیب­‌بندی معمارگونه که به نوعی مهندسی اتفاق را در نقاشی نمایش می‌­دهد. در این مجموعه شاخصه­ دکوراتیو نقاشی در معنای زیباشناختی آن مد نظر هنرمند بوده است. چنین است که مرتضی دره‌­باغی با استناد به نقش‌­مایه‌­های هنر و نقاشی سنتی ایران، ضرب­آهنگی پرکنتراست و منظم و در عین حال متکثر و قابل تغییر را در فضای چیدمان خود به وجود آورده است. عصیانی شاعرانه در برابر آنچه پیش‌تر بوده و هست.

در «سه­‌گانه‌­های هم‌­معنا» اثر مرتضی دره‌باغی که نقطه­ آغازین این مجموعه بوده با بیانی متفاوت و غریب مواجه هستیم که شاید در نگاه نخست بسیار ناهنجار به نظر برسد. نکته اینجاست که آنچه ناهنجار می‌­نماید به دنبال تلاشی برای پی افکندن هنجاری متغیر شکل گرفته است. با توجه به آموزه­‌ها و عادات تصویری ما شاید کنار هم نشینی قاب­ها یا قالب‌­های هم‌اندازه با نقوش مختلف که برآمده از سه جهان تصویری متفاوت و متضاد است، قضاوت ما مبنی بر ناهنجاری چیدمان این آثار را توجیه کند. البته که این امر قصد و نیت هنرمند است و در راستای همان ایجاد و کنترل اتفاقات صورت گرفته است.

گویی که بیننده در برابر دیواری متشکل از کاشی­‌های متعدد قدم برمی‌­دارد و می­تواند به دلخواه خود هر کدام را که می‌­‌خواهد انتخاب کند و همچون قطعات پازل کنار هم بنشاند. نکته­ دیگر این که کنار هم نشینی قاب­‌هایی با نقش­مایه­‌های هندسی تکرار شونده، سطوحی منقوش به فرم‌­های تزئینی و اسلیمی و نقاشی‌­های انتزاعی و اکسپرسیو، نوعی هم­‌ارزی و هم‌معنایی در قاب‌­هایی به ظاهر ناهمگون را تداعی می­کند. گویی که نقاش برای آنچه به مثابه عناصر بصری ـ همچون بافت و ریتم ـ می‌‌شناسیم به اندازه خود نقاشی ارزش قائل است و تصور کلاسیک از آنها را در هم می‌­شکند. به همین نسبت مخاطب را در شکل‌­گیری نهایی اثر دخیل می‌­کند. بیننده دست کم در تجسم خود می­‌تواند هر کدام از کاشی­‌ها را از هر جهت که خواست بگرداند و کنار هر کدام از دیگر انتخاب‌­­هایش با هر ترکیبی که می­‌خواهد قرار دهد.